3 هدف جامعه جهانی برای فراوری محصولات تراریخته - وبلاگ صنعت چاپ

به گزارش وبلاگ صنعت چاپ، انجمن ایمنی زیستی ایران در گزارشی به آنالیز دلایل علمی و اهداف فراوری محصولات تراریخته در 200 کشور جهان پرداخت و از واردات و مصرف سالیانه بیش از 10 میلیون تن محصولات تراریخته در ایران طی 16 سال اخیر اطلاع داد.

در این گزارش که توسط سارا هجری متخصص فیزیولوژی گیاهی انجمن ایمنی زیستی ایران جمع آوری شده، 3 هدف افزایش فراوری، کاهش مصرف سموم و بهبود ایمنی و سلامت محصولات به وسیله مهندسی ژنتیک و فراوری محصولات ترایخته و نیز دلایل علمی دیگر موجب شده که این محصولات هم اکنون در 200 کشور دنیا مصرف شوند. به نحوی که نوع غیرتراریخته بعضی از این محصولات در کشورهایی مانند آمریکا، اتحادیه اروپا، برزیل، آرژانتین و هندوستان دیگر وجود ندارد.

در ادامه این گزارش آمده است: بر اساس آمار رسمی در سال 1397، از 9 میلیون تن ذرت وارداتی در ایران، بیش از 7.5 میلیون تن رسما تراریخته اعلام شد، در حالی که آنالیز آزمایشگاه های رسمی و معتبر کشور نشان داد مابقی این ذرت که غیرتراریخته اعلام شده نیز واردات تراریخته از مبدأ اوکراین بوده است.

این شرایط در کشورهای دیگر نیز وجود دارد و بسیاری از کشورها سهم بالایی از کشت زراعی محصولات تراریخته دارند. نمودار زیر سهم تراریخته از کشت محصولات زراعی استراتژیک در آمریکا را نشان می دهد.

بایدتوجه داشت که به دلیل عملکرد بالاتر و بهتر محصولات تراریخته، سهم فراوری تراریخته ها از این میزان سطح زیر کشت بالاتر از درصدهای اعلامی است.

در سال 2018 بیش از 191 میلیون هکتار به کشت محصولات تراریخته در دنیا اختصاص یافته است.

نمودار زیر نیز سطح زیر کشت دنیای محصولات تراریخته بین سال های 2016 تا 2018 به تفکیک کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته را بر مبنای میلیون هکتار نشان می دهد.

خط آبی افزایش سطح زیر کشت در کشورهای صنعتی و پیشرفته و منحنی زرد رنگ افزایش سطح زیر کشت در کشورهای در حال توسعه را نشان می دهد.

ستون های سبز رنگ نیز مربوط به مجموع سطح زیر کشت دنیای در هر سال است.

زمین های زراعی دنیا به سمت شوری می فرایند

در ادامه این گزارش با اشاره به دلایل حرکت کشورها به سمت کشت گیاهان تراریخته، آمده است: زمین های زراعی دنیا به سمت شوری و خشکی می فرایند و در کشوری همچون کشور ما بخش قابل توجهی از زمین ها با این دو معضل روبرو هستند و شوری دومین فاکتور تهدیدنماینده زمین های زراعی در ایران است.

اگرچه در گیاهان برای افزایش فراوری و ایجاد یک صفت مطلوب مثل مقاومت به شوری معمولا چندین ژن وارد عمل می شوند، ولی در بسیاری از مواقع یک ژن نقش کلیدی و اساسی دارد و افزودن آن ژن موجب ایجاد آن صفت مطلوب و به تبع آن افزایش محصول می گردد.

بنابراین وقتی گیاه حساس به شوری یا خشکی در زمین های شور یا خشک مثل بسیاری از زمین های زراعی ایران کاشته می گردد، شوری یا خشکی به عنوان یک تنش محیطی موجب کاهش عملکرد گیاه می گردد.

لذا گیاه، انرژی اکتسابی خود را به جای رشد، تنها صرف مقابله با تنش و بقا می نماید. پس گیاه چه در فاز رویشی و چه در فاز زایشی دچار اشکال می گردد و تعداد و اندازه بذر و میوه و نیز اندازه اندام های رویشی مثل برگ کاهش می یابد. این موضوع خسارت به فراوری است.

همچنین دانه رست بعضی از گیاهان به شدت نسبت به شوری حساس است و اصلا توانایی بقا و رشد در محیط شور را ندارد. پس فراوری این گیاهان در خاک شور، به کلی منتفی می گردد. اما اصلاح ژنتیگ می تواند کشت بعضی از گیاهان در چنین زمین هایی را امکان پذیر کند.

تایید 147 مقاله برای رابطه محصولات تراریخته و افزایش فراوری

زمانی که گیاه با مهندسی ژنتیک به شوری یا خشکی مقاوم می گردد، عملکرد بهینه خود را حفظ می نماید و علاوه بر بقا، به رشد و نمو خود ادامه می دهد و همچنین کمیت و کیفیت بذر، میوه و سایر اندام های مصرفی افزایش می یابد.

به همین دلیل در یک متاآنالیز که 147 مقاله علمی در آن مرور شده ، نشان داده شده است که استفاده از محصولات تراریخته در دنیا موجب افزایش محصول و کاهش مصرف سموم شیمیایی می گردد.

مرور این 147 مقاله علمی نشان می دهد که کشت تراریخته ها در مجموع باعث افزایش حداقل 21.6 درصد عملکرد (افزایش فراوری) شده است.

ایران پتانسیل فراوری 500 هزار هکتار پنبه را دارد

واقعیات آماری و داده های رسمی علمی نشان می دهد که کشاورزان هندی به طور بی سابقه ای از کشت پنبه تراریخته استقبال نموده اند. کشت پنبه تراریخته در هند از سال 2002 شروع شد و سطح زیر کشت این محصول در هندوستان از کمتر از 8 میلیون هکتار در سال قبل از ورود پنبه تراریخته، به بالای 12 میلیون هکتار در سال 2017 رسید.

ضمن اینکه نرخ پذیرش پنبه تراریخته توسط کشاورزان هندی به بیش از 96 درصد رسید. یعنی 96 درصد این محصول در هندوستان تراریخته است. این کشور در حال حاضر توانسته یک سوم پنبه دنیا را فراوری کند و در رتبه اول صادرات این محصول و جلوتر از آمریکا قرار بگیرد. همچنین پاکستان در رتبه سوم صادرات پنبه قرار گرفته است.

تصویر فوق افزایش سطح زیر کشت پنبه و افزایش بی سابقه سطح زیر کشت پنبه تراریخته در هندوستان را نشان می دهد که موجب شده این کشور از واردنماینده پنبه به عظیم ترین صادر نماینده این محصول تبدیل گردد.

در ایران اما تا 30 سال پیش کارخانه های پنبه زنی و ریسندگی زیادی فعال بودند که در حال حاضر به سبب ابتلای پنبه به آفت نکرم قوزه پنبه، کشت این محصول شدیدا محدود شده و بسیاری از این کارخانه ها تعطیل، کارگران بیکار و واردات نخ و پارچه افزایش یافته است.

در صورتی که ایران پتانسیل فراوری 500 هزار هکتار پنبه و گسترش آن تا حدود یک میلیون هکتار را دارا است و این امر میسر نمی گردد مگر با به کارگیری پنبه تراریخته مقاوم به آفت که توسط پژوهشگران داخلی فراوری شده است.

این محصول مجوز وزارت بهداشت و سازمان حفاظت محیط زیست و مصوبه کمیته تراریخته وزارت جهاد کشاورزی را دارد و امید آن می رود که وزیر کشاورزی به سرعت به تکلیف قانونی خود عمل نموده و مجوز کشت پنبه تراریخته مقاوم به آفت را صادر کند. پژوهشگران معتقدند که می توانند ظرف مدت 3 سال کشور را خودکفا و حتی به صادرنماینده این طلای سفید تبدیل نمایند.

گیاهان تراریخته تنها منحصر به مقاومت به آفت نیستند

گرچه اولین گیاهان تراریخته به منظور مقاومت به آفت (با استفاده از ژن Bt) و مقاومت به علف کش گلایفوسیت ایجاد شدند، ولی امروزه گیاهان تراریخته با مقاصد گوناگون مثل مقاومت به انواع تنش های غیرزیستی همچون شوری و خشکی (مانند نیشکر متحمل به خشکی در اندونزی، ذرت متحمل به خشکی در آمریکا)، مقاومت به انواع تنش های زیستی مثل بیماری های ویروسی (مانند پاپایا و کدوی مقاوم به ویروس در آمریکا) و افزایش کیفیت محصول (مانند گلرنگ با اسید اولئیک بالا در استرالیا، یونجه با قابلیت هضم بالا) ایجاد می شوند.

بنابراین گیاهان تراریخته تنها منحصر به مقاومت به آفت و علف کش نیستند. به همین دلیل موضوع مقاومت به آفت به وسیله انتقال ژن Bt و مقاومت به علف کش به وسیله انتقال ژن EPSPS که منجر به مقاومت به گلایفوسیت می گردد، باید از هم تفکیک گردد.

ژن Bt که فراورینماینده پروتئین Cry است، به طور طبیعی در یک باکتری وجود دارد. این باکتری سال هاست که در کشاورزی سنتی و ارگانیک به عنوان آفت کش روی محصولات زراعی اسپری می گردد و حشره آفت با خوردن آن گیاه از بین می رود.

به این صورت که پروتئین Cry در pH بالای 9.5 روده لارو بعضی از حشرات، به فرم محلول تبدیل و سپس توسط پروتئاز موجود در روده، به فرم فعال تبدیل می گردد. فرم فعال به گیرنده خود در سطح سلول روده متصل می گردد و منافذی در غشاء ایجاد می نماید که موجب لیز سلولی و مرگ لارو می گردد.

این پروتئین بسیار اختصاصی عمل می نماید و برای مهره داران بی خطر است زیرا مهره داران گیرنده فرم فعال Cry را ندارند. از سوی دیگر از آنجا که pH دستگاه گوارش انسان اسیدی است و پروتئین Cry نمی تواند در این pH به فرم محلول درآید، از این لحاظ نیز بر انسان بی تأثیر است.

این آفت کش پایداری محدودی در محیط دارد و در اثر عوامل محیطی مانند بارندگی از مزرعه حذف می گردد. در این صورت کشاورز مجبور است سم پاشی را چندین بار تکرار کند که هم مقدار مصرف سم افزایش می یابد و هم هزینه آن.

ضمن اینکه سم می تواند به منابع آبی وارد گردد و بر فعالیت میکروارگانیسم های آب و خاک تأثیر منفی بگذارد. لذا استفاده از محصول مقاوم به آفت موجب حذف سم پاشی، کاهش هزینه فراوری و حفظ محیط زیست می گردد.

برای مثال نرخ پذیرش 90 درصدی پنبه تراریخته در استرالیا موجب کاهش 60 درصدی آفت کش در این کشور شده است.

اما از سوی دیگر در خصوص محصولات متحمل به علف کش ژنی وجود دارد موسوم به EPSPS که آنزیم EPSPS را فراوری می نماید. این آنزیم مسئول فراوری سه اسیدآمینه لازم است.

گلایفوسیت سمی است که با تاثیر بر آنزیم EPSPS موجب اخلال در سنتز آمینواسیدهای ضروری و مرگ گیاه می گردد.

بیش از 50 سال است که از گلایفوسیت در کشاورزی به عنوان علف کش جهت نابودی علف های هرز استفاده گسترده می گردد. این سم در میان سموم مجاز در کشاورزی، از ایمنی بیشتری برخوردار است و از آنجا که ژن آنزیم EPSPS در انسان وجود ندارد لذا انسان از این منظر از سم گلایفوسیت آسیب پذیر نیست.

استفاده از این سم موجب نابودی خود گیاه محصول هم می گردد. لذا دانشمندان ژن EPSPS را در گیاه محصول به وسیله مهندسی ژنتیک تغییر دادند تا به گلایفوسیت مقاوم گردد.

بنابراین گلایفوسیت دیگر بر گیاه محصول تأثیری ندارد و صرفا موجب نابودی علف هرز می گردد. به این صورت خسارت نابودی محصول، ناشی از استفاده از علف کش حذف و لذا مقدار محصول فراوریی افزایش می یابد.

تصویر زیر کاهش مصرف سموم در کشت ذرت تراریخته طی 21 سال را نشان می دهد.

سلامت محصولات تراریخته مورد تایید سازمان بهداشت دنیای

طی استفاده 25 ساله از محصولات تراریخته، حتی یک مورد گزارش در خصوص ایجاد هر گونه مشکل سلامتی برای انسان و دام حاصل از بکارگیری این نوع محصولات ارائه نشده و در حالی که سازمان بهداشت دنیای صحت و سلامت این نوع محصولات را به کرات مورد تایید قرار داده است.

بر اساس گزارش سازمان بهداشت دنیای محصولات تراریخته تنها محصولاتی هستند که طی مراحل مفصلی ارزیابی ایمنی می شوند. در صورتی که محصولات موسوم به طبیعی، ارگانیک یا اصلاح سنتی شده، ارزیابی ایمنی نمی شوند و این یک مزیت برای تراریخته است که گواهی سلامت دارد.

سلامت محصولات تراریخته مورد تأیید سازمان های معتبر دنیای مانند سازمان بهداشت دنیای، سازمان غذا و داروی آمریکا و سازمان ایمنی غذای اتحادیه اروپا قرار گرفته است. در سال 2018 از 70 کشوری که این محصولات را پذیرفتند، 26 کشور همزمان فراورینماینده و مصرف نماینده (آمریکا، برزیل، آرژانتین، کانادا، استرالیا، هند، چین ...) و باقی تنها مصرف نماینده بودند (مانند 26 کشور اروپایی).

محصولات تراریخته در بازار دنیای ارزان تر نیستند

برخلاف تصورات آنالیز ها نشان می دهد که محصولات تراریخته در بازار دنیای ارزان تر نیستند، اگر هم باشند به دلیل بهبود عملکرد گیاه در اثر مهندسی ژنتیک و کاهش میزان مصرف انرژی و نهاده های کشاورزی مانند سموم و به تبع آن هزینه های مربوطه است.

برای مثال هزینه سم مصرفی در بخش کشاورزی 25 تا 30 درصد از هزینه فراوری محصول است. در صورت استفاده از گیاه مقاوم به آفت، در این هزینه صرفه جویی خواهد شد. پس طبیعتا قیمت محصول کاهش خواهد یافت. در صورتی که هزینه فراوری محصولات ارگانیک به سبب استفاده نکردن از سموم و کودهای شیمیایی که موجب کاهش زیاد مقدار محصول در واحد سطح می گردد، گران است.